W Gion gejsze określane są mianem “geiko” – “kobieta sztuki

Gion – dzielnica gejszy

Gejsza w dosłownym tłumaczeniu to “człowiek sztuki”. Słowo to składa się z dwóch znaków japońskiego alfabetu kanji: 芸 (gei), co oznacza “sztuka” oraz 者 (sha) – “osoba”.

Trudno wyobrazić sobie krajobraz Japonii bez ubranych w kolorowe, jedwabne stroje gejsze, z charakterystyczną fryzurą oraz makijażem. Ich rysunki oraz zdjęcia na trwałe wpisały się w kulturę Kraju Kwitnącej Wiśni. Rola jaką pełnią od ponad 300 lat jest jednak o wiele bardziej złożona niż mogłoby się wydawać. Jak sama nazwa wskazuje, gejsza to osoba której zawód ściśle związany jest z szeroko pojętą sztuką. To nie są zwykłe damy mające umilać czas politykom i bogatym przedsiębiorcom spotykającym się w ekskluzywnych restauracjach “ryotei”, czy w tradycyjnych herbaciarniach “ochaya”. Ich zadanie polega na utrzymaniu doskonałej atmosfery przy stole, prowadzeniu rozmów i zabawiania gości wysublimowanym dowcipem. Gejsze są bardzo gruntownie wykształcone, uprawiają tradycyjne formy tańca oraz muzyki, mają bogatą wiedzę na temat literatury i poezji. Nieodłącznym elementem ich edukacji jest również umiejętność przeprowadzenia ceremonii picia oraz parzenia herbaty, w której każdy gest oraz każde słowo mają swoje znaczenie.

Gion. Gdzie nowoczesność spotyka się z tradycją
Gion. Gdzie nowoczesność spotyka się z tradycją

Obecnie w Japonii tą formą sztuki zajmują się wyłącznie kobiety, choć początkowo był to typowo męski zawód. W XVII wieku na festyny oraz bankiety zapraszano mężczyzn, którzy oprócz tańca zabawiali bogatą arystokrację śpiewem oraz dbali o dobry nastrój zgromadzonych gości. W drugiej połowie XVIII wieku zaczęły pojawiać się pierwsze kobiety wykonujące zawód gejszy. Z czasem, wobec coraz większego zapotrzebowania na towarzystwo kobiet, zupełnie go zdominowały, wypierając tym samym mężczyzn.

Kiedy w 1617 roku żyjący w latach 1579-1632 szogun Tokugawa Hidetada zalegalizował prostytucję w całej Japonii, bardzo szybko powstawały nowe domy publiczne i przybytki uciech cielesnych. Z kolei zawód gejszy cały czas ewoluował. W związku z tym obie profesje często przeplatały się ze sobą, pomimo iż już wkrótce zakazano gejszom świadczenia usług seksualnych. Z biegiem czasu zawód gejszy stał się zawodem ekskluzywnym, do którego dostęp miały jedynie kandydatki spełniające bardzo wysoko postawione wymagania. W XIX wieku powołano do życia ustawy regulujące te kwestie. W większych miastach Cesarstwa, takich jak Tokio czy Kioto powstawały hanamachi – “dzielnice kwiatów”, w których szybko rozwijały się wspomniane wcześniej herbaciarnie lub okiya – domy gejsz. Miejsca te były tworzone w zupełnie innych dzielnicach i na zupełnie innych zasadach niż domy publiczne.

Wraz z radykalną zmianą kursu polityki zagranicznej, w XIX wieku Japonia otworzyła się na Europę oraz swoich zachodnich sąsiadów. Do tej pory był to kraj żyjący w izolacji, zarówno handlowej jak i politycznej. Do Japonii zaczęły ściągać tysiące statków oferujących zachodnie towary. Z kolei Cesarstwo eksportowało swoje dobra, takie jak na przykład tkaniny czy wyroby artystyczne. Świat zachodni absolutnie zachwycił się sztuką i kulturą Dalekiego Wschodu. Modne stało się noszenie kimon przez bogate Europejki, arystokracja chętnie chodziła do opery gdzie wystawiano Madame Butterfly Pucciniego, czy inne przedstawienia inspirowane japońską kulturą. Japonia stała się po prostu modna i chętnie czerpano z jej bogactw. Dość powiedzieć, że tacy artyści jak Van Gogh, Gustaw Klimt czy Claude Monet wzorowali się na malarstwie japońskim reprezentowanym przez tradycyjne ukiyo-e, tzw., “obrazy przepływającego świata”.

Tradycyjna lalka. Wykonane z wysokiej jakości materiałów wiernie oddają każdy szczegół stroju gejszy
Tradycyjna lalka. Wykonane z wysokiej jakości materiałów wiernie oddają każdy szczegół stroju gejszy

Niestety, jak to często bywa, kultura japońska została dość szybko zniekształcona, tracąc swój oryginalny, niepowtarzalny charakter. Odbiło się to również negatywnie na wizerunku gejszy. Była ona powszechnie postrzegana jako zmysłowa, zabarwiona nutą orientu dama do towarzystwa. Nikt nie wnikał głębiej w artystyczny aspekt tego zawodu, przypisując często gejszom świadczenie usług seksualnych. W oczach Europejczyków był to nieznany dotąd, fascynujący świat, który był przeciwstawieniem dla panującej wówczas purytańskiej epoki wiktoriańskiej. Wizerunek gejszy najbardziej ucierpiał tuż po zakończeniu II wojny światowej, kiedy to żołnierze amerykańscy stacjonujący w bazach wojskowych porozrzucanych po całej Japonii szukali ukojenia w ramionach lokalnych prostytutek. Bardzo często stylizowały się one na gejsze, by swym egzotycznym strojem oraz wyglądem zdobyć jak największą rzeszę klientów.

Po II wojnie światowej Japonia przeżyła ogromny rozwój gospodarczy. Do dziś, pomimo trwającego od kilku lat poważnego kryzysu ekonomicznego, jest to jeden z najbogatszych krajów świata. Jednakże tutaj, chyba jak nigdzie indziej, nowoczesność oraz tradycja przenikają się, tworząc harmonijną całość. Japończycy mają niebywały szacunek do swej tradycji i kultury. Również zawód gejszy cieszy się obecnie wielką estymą, pomimo iż do dziś, zwłaszcza w kulturze masowej, jest on często postrzegany przez pryzmat prostytucji.

W porównaniu do czasów sprzed II wojny światowej, liczba gejsz drastycznie zmalała. Niegdyś było ich nawet 100.000. Dziś dokładna liczba nie jest znana, ale szacuje się iż jest ich zaledwie 8.000. Współcześnie zdobycie zawodu gejszy wymaga wiele wysiłku i poświęcenia. Metody kształcenia nie różnią się od tych, które praktykowano jeszcze sto lat temu. Nadrzędnym celem jest dążenie do perfekcji w sztuce tańca, konwersacji, czy gry na instrumentach. Gejsza musi umieć odnaleźć się w każdej sytuacji. Musi też zachować elegancję i dyskrecję, gdyż gejsze to strażniczki tajemnic, które pod żadnym pozorem nie mogą ujrzeć światła dziennego. Niezwykle ważny jest idealny wygląd, którego wyrazem jest ubiór, stosowny do okazji i pór roku oraz makijaż podkreślający piękno japońskich kanonów urody. Każdy element ma tutaj znaczenie, wskazuje na wiek oraz stopień nauki gejszy. Przykładowo najmłodsze praktykantki – maiko – mogą pomalować jedynie niewielki zarys dolnej wargi, podczas gdy starsze, doświadczone gejsze – tak, aby przypominały już pączek róży. Ciekawostką jest to, że w Japonii małe usta od zawsze uważane były za zmysłowe. Oprócz urody, usta malowane w ten sposób symbolizowały umiejętność zachowania dyskrecji, jaką od wieków szczycą się gejsze.

Maiko. To jeszcze uczennica, która dopiero uczy się zawodu gejszy
Maiko. To jeszcze uczennica, która dopiero uczy się zawodu gejszy

Rodzice, którzy decydują się wykształcić swe córki na gejsze, muszą najpierw przejść skomplikowaną procedurę akceptacji. Dopiero wówczas , gdy okasan (“matka”, właścicielka) zdecyduje się przyjąć na naukę kandydatkę na gejszę, zamieszkuje ona w okiya. Panują tam bardzo surowe zasady, których nieprzestrzeganie skutkuje wykluczeniem poza środowisko gejsz. Trwająca kilka lat edukacja składa się z wielu etapów, których przejście otwiera drogę do zawodu. Kalendarze najlepszych gejsz są zapełnione po brzegi, a te które odnoszą największe sukcesy mogą same, w przyszłości, zostać okasan i założyć swój własny okiya.

Historyczna zabudowa dzielnicy Gion to bezcenne dziedzictwo kultury i sztuki Japonii
Historyczna zabudowa dzielnicy Gion to bezcenne dziedzictwo kultury i sztuki Japonii

Gejsze można spotkać przede wszystkim w Tokyo oraz dawnej stolicy Japonii – Kioto. Najsłynniejszą i zarazem najstarszą dzielnicą rozrywki w Kioto jest Gion. To stamtąd bowiem wywodzi się tradycja tego zawodu. Pomimo, iż również tutaj wkroczyła nowoczesność, betonowe biurowce oraz krzykliwe neony zachęcające do odwiedzenia dyskotek, kabaretów i salonów pachinko (maszyna do gier), Gion nie zatracił swego dawnego klimatu. Drewniane fasady domów, rozświetlone wieczorem latarnie przywołują czasy, gdy po ulicach Kioto przechadzały się gejsze. Do dziś prężnie działają tu restauracje i herbaciarnie, w których pracują gejsze. Dostęp do nich jest jednak bardzo ograniczony. Jedynie klienci z wystarczająco zasobnym portfelem oraz posiadający stosowne rekomendacje mogą cieszyć się towarzystwem gejsz. Z racji tego, iż jest to zawód elitarny, skierowany jest on więc jedynie do japońskich elit.

Historia Gion sięga czasów średniowiecza, kiedy tłumnie ściągali tu pielgrzymi pragnący oddać się duchowym rozważaniom w świątyni Yasaka. Chram został zbudowany w 656 roku i co roku przyciągał coraz większe rzesze odwiedzających. Bardzo szybko rozwinęła się tu sieć – mówiąc językiem współczesnym – hoteli i restauracji, oferujących schronienie swoim gościom. Zważywszy na historyczną architekturę oraz fakt, iż dzielnica ta odegrała ogromną rolę w rozwoju sztuki i kultury Japonii, Gion znajduje się pod pełnym patronatem ze strony władz miasta oraz japońskiego rządu. Ta część Kioto jest wręcz uważana za symbol i ostoję dziedzictwa narodowego. Co ciekawe, jedynie w Gion gejsze określane są mianem “geiko” – “kobieta sztuki” i wręcz nie do pomyślenia jest iż można byłoby je nazwać inaczej.

Rozświetlone wieczorem latarnie przywołują czasy, gdy po ulicach Kioto przechadzały się gejsze
Rozświetlone wieczorem latarnie przywołują czasy, gdy po ulicach Kioto przechadzały się gejsze

Jakkolwiek historia zawodu gejsz jest trudna i burzliwa, Gion jest wspaniałym jej świadectwem. To niezwykłe miejsce przenosi nas do innej, często niezrozumiałej, ale jakże barwnej, egzotycznej rzeczywistości, która pomimo dynamicznego rozwoju gospodarczego, jest ostoją japońskiej tradycji i kultury.