Wybrukowany kamiennymi płytami Plac Czerwony, położony w bezpośrednim sąsiedztwie Kremla, to nie tylko najbardziej znany i uważany za najpiękniejszy plac w sercu Moskwy, ale przede wszystkim scena historycznych wydarzeń. To tutaj odbywały się wielkie uroczystości świeckie i kościelne, tutaj ogłaszano ważkie dla całego kraju i poddanych dekrety, tutaj też oddani słudzy składali hołdy swoim władcom, a głowy tych którzy nie chcieli im się podporządkować toczyły się po brukowej kostce. Patriarchowie rosyjskiej cerkwi organizowali w tym miejscu wspaniałe procesje, aby naród mógł celebrować święta zgodnie ze swoim kalendarzem liturgicznym. Również w czasach gdy władzę sprawowali sowieci, na Placu Czerwonym odbywały się defilady a przywódcy z upodobaniem demonstrowali przed ludem swą siłę i potęgę. Jedna z największych odbyła się w 1945 roku kiedy to armia radziecka maszerowała paląc triumfalnie zdobyte w bitwach sztandary III Rzeszy. Przemarsze ubranych na galowo żołnierzy prezentujących broń odeszły do lamusa wraz z nastaniem w Rosji nowego porządku politycznego. Obecnie Plac jest przede wszystkim królestwem przemierzających go wzdłuż i wszerz turystów oraz mieszkańców Moskwy załatwiających tu swoje codzienne sprawy.
Plac Czerwony ma 700 m długości i 130 metrów szerokości, co czyni zeń największy plac w Europie i trzeci po placu Tianamen w Pekinie i Macroplaza w Meksyku na świecie. Ponieważ stąd główne ulice i aleje miasta rozchodzą się we wszystkich kierunkach, Plac uważany jest za centrum nie tylko stolicy, ale i całego kraju. Jego nazwa najczęściej kojarzona jest z ustrojem wprowadzonym po rewolucji październikowej albo z czerwienią spowijającą kremlowskie mury i ściany sąsiadujących z nim budynków. Jednakże tak naprawdę wywodzi się ona od słowa „krasnyj”, które w języku rosyjskim ma podwójne znaczenie: „piękny” oraz „czerwony”.
Na Placu Czerwonym znajdują się perełki wspaniałej architektury, dlatego też został on w 1991 roku wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.
Jeśli rozpoczniemy spacer od zabytków sztuki sakralnej, w pierwszej kolejności skierujemy swe kroki do soboru Wasyla Błogosławionego. Bordowa cerkiew udekorowana wieżyczkami o barwnych kopułach wznosi się ponad głowami przechadzających się po Placu ludzi. Została ona zbudowana w latach 1555-1561 z rozkazu najgroźniejszego cara w historii Rosji – Iwana IV (1530-1584) jako ukoronowanie jego zwycięstwa nad Tatarami. Władca od dawna planował kampanie wojenne przeciwko chanatom panującym w rejonie Kazania i Astrachania. Car kierował się nie tylko ambicjami politycznymi, ale również gospodarczymi. Przepływająca przez państwo Tatarów rzeka Wołga – największa wodna arteria Rosji – oraz jej ujście do Morza Kaspijskiego była pożądanym przez cesarstwo szlakiem handlowym. Położona stosunkowo niedaleko Moskwy pozwoliłaby połączyć ją ze Wschodem. Iwan IV Groźny, znany ze swej chciwości i umiłowania do klejnotów oczami wyobraźni widział w tym ogromne zyski płynące do królewskiej kiesy. Dlatego też car wyruszył w 1552 roku na czele150-tysięcznej armii na południe, zdobywając Kazań. Cztery lata później podbił chanat astrachański, dzięki czemu Wołga weszła w skład imperium rosyjskiego.
Nie jest jasne kto tak naprawdę jest autorem najsłynniejszej rosyjskiej cerkwi. Najczęściej przypisuje się ją dwóm architektom Postnikowi Jakowlewowi i Iwanowi Barmie. Istnieje jednak hipoteza, iż była to jedna i ta sama osoba, o pseudonimie a nie nazwisku Barma. Do tego dopisano kolejną legendę jakoby car Iwan IV Groźny po ukończonej budowie kazał oślepić swojego architekta w obawie, iż ten stworzy kiedyś dla innego władcy jeszcze wspanialsze dzieło niż ta cerkiew. I to może okazać się nieprawdą, gdyż prawdopodobnie kilka lat później architekt ten dobudował do soboru kapliczkę, w której spoczął Św. Wasyl Błogosławiony (1464-1552), mnich-uzdrowiciel, który zyskał rozgłos i uznanie nie tylko wśród prostego ludu, ale także na dworze carskim. Początkowo sobór nosił nazwę Wstawiennictwa Najświętszej Marii Panny, ponieważ to właśnie w dniu jej święta przypadło zdobycie Kazania.
Choć na pierwszy rzut oka budowla wydaje się skomplikowana, posiada ona prostą bryłę, wzniesioną na planie równoramiennego krzyża. Na każdym z czterech ramion oraz pomiędzy nimi znajdują się kaplice zwieńczone kopułami. Jest ich zatem osiem, z tym że te umieszczone po przekątnej są zdecydowanie mniejsze od pozostałych czterech. Kaplica centralna oraz te, które wzniesiono w każdą ze stron świata są zbudowane na planie ośmiokąta. Mniejsze zaś na planie kwadratu. Kaplice to: Troicka, Nikołaja Welikoreckogo, Wejścia do Jeruzalem, Cypriana i Justyna, Trzech Świętych Hierarchów, Aleksandra Świrskiego, Warłaama Chutyńskiego oraz Grzegorza Ormiańskiego. Wszystkie one przytulone są do umieszczonej po środku szpiczastej wieży zakończonej malutką, złotą kopułką. Początkowo zarówno kopuły, jak i sama bryła cerkwi pomalowane były na stonowane kolory. Obecna, żywa barwa to efekt przenikających już w XVII wieku do sztuki rosyjskiej zachodnich wpływów barokowych. Charakterystycznym elementem budowli, oprócz kolorowych kopuł jest przyczepiony do zewnętrznej ściany krużganek. Tworzy on labirynt przejść, schodów i wykuszy ozdobionych otwartymi oknami i okienkami zwieńczonymi łukowatym nadprożem. Typowe dla budownictwa sakralnego z XVI-XVII wieku są też tzw. kokoszniki, detal architektoniczny będący rodzajem dekoracyjnego szczytu zakończonego ostrym łukiem, przypominającym nieco trójkąt. W cerkwi Wasyla Błogosławionego zostały one umieszczone u nasady bębna kopuły zachodniej. Jako ciekawostkę można podać, iż kokoszniki przyjęły się również jako element stroju ludowego, który stał się symbolem rosyjskiej kultury. Jest to wysoki czepiec zakładany na głowę, zazwyczaj wysoki i usztywniony, kształtem przypominający właśnie zaokrąglony trójkąt ze szpiczastym wykończeniem. W zależności od regionu oraz zamożności damy, która go nosiła kokoszniki ozdabiane były haftem, koralikami, perłami czy nawet kamieniami szlachetnymi.
Architekturze soboru przypisuje się symboliczne znaczenie, odwołujące się zarówno do sfery duchowej, jak i tej bardziej przyziemnej. W tym przypadku nawiązuje się zazwyczaj do oblężenia Kazania, które trwało osiem dni. Osiem kopuł uważa się także za symbol turbanów wodzów tatarskich, które pospadały z ich ściętych – na rozkaz Iwana IV – głów. Czasem przywołuje się symbolikę biblijną, gdzie liczba trzy oznacza Trójcę Świętą, a liczba pięć – przedstawianą w ikonografii chrześcijańskiej postać Chrystusa jako władcę i sędziego całego Wszechświata.
Wewnątrz sanktuarium znajduje się sieć korytarzy oraz przejść, z których część została stosunkowo niedawno odkryta. Niegdyś przechowywano tu skarby carskie, a potem majątki zamożnego mieszczaństwa i duchowieństwa. Poszczególne cerkwie są bogato zdobione mozaikami, ikonami i elementami sztuki sakralnej. Sobór Wasyla Błogosławionego stał się wzorem dla wielu innych świątyń rozsianych po całym kraju. Najbardziej spektakularnym przykładem jest bez wątpienia wzniesiony 300 lat później Sobór Zmartwychwstania Pańskiego w Sankt Petersburgu , wyróżniający się zdecydowanie na tle barokowych i klasycystycznych kamienic miasta.
Dokładnie po przeciwnej stronie soboru Wasyla Błogosławionego znajduje się nie mniej imponujący budynek, w którym mieści się Państwowe Muzeum Historyczne. Czerwony gmach z zewnątrz przypomina baśniowy zamek, udekorowany gzymsami z charakterystycznymi wieżami zwieńczonymi dwugłowym orłem będącym carskim symbolem władzy. Monumentalny gmach wzniesiono w latach 1875-1881 z inicjatywy kilkunastu uczonych, architektów i historyków pragnących zachować największe skarby rosyjskiej kultury i propagować je wśród społeczeństwa jako bezcenne dobra narodowe. Projekt wykonał Wladimir Sharewood (1832-1897), który zaczerpnął wiele elementów z architektury kremlowskich budynków i pałaców. Zadbał on nie tylko o reprezentacyjną fasadę od strony Placu Czerwonego. Choć nieco skromniejsza, również tylna elewacja budzi podziw i zachwyt. Od tej strony ustawiono pomnik na cześć generała armii sowieckiej Georgija Żukowa (1896-1974). Siedzi on dumnie na koniu z ręką wciągniętą do przodu. Jego rumak zaś depcze swastykę i cesarskiego orła niemieckiego, co ma symbolizować zwycięstwo Rosjan nad wojskami III Rzeszy. Choć w czasach powojennych popadł w niełaskę dygnitarzy partii komunistycznej, do dziś pozostaje bohaterem narodowym, który przyczynił się do upadku największego wroga Związku Radzieckiego w okresie II wojny światowej. Tuż obok czerwonego gmachu znajduje się przepiękna Brama Zmartwychwstania, przez którą przechodzi się na Plac Czerwony w kierunku miasta. Wyglądem nawiązują one do baszt strzegących kremlowskie mury.
Oficjalne otwarcie Muzeum nastąpiło w 1883 roku wraz udostępnieniem dla zwiedzających kilkunastu sal Uroczystego przecięcia wstęgi w dokonał car Aleksander III (1845-1894), który do końca życia pełnił honorowy patronat nad Muzeum. Obecnie czynnych jest czterdzieści przebogato zdobionych pomieszczeń, w których ukazana jest historia Rosji, od najdawniejszych czasów, aż po współczesność. W salach wystawiono prawie 50 tysięcy eksponatów, lecz jest to zaledwie ułamek tego, co udało się znajduje się w posiadaniu Muzeum. Szacuje się, iż całą kolekcja składa się z 5 milionów bezcennych dzieł sztuki: obrazów, naczyń, biżuterii, listów, ksiąg, dokumentów i wiele innych. Muzeum jest czynne codzienne, oprócz wtorków i pierwszego poniedziałku w miesiącu.
Do murów Kremla, w północno – wschodniej części Placu Czerwonego przylega marmurowa bryła mauzoleum Włodzimierza Ilicza Uljanowicza, znanego powszechnie jako Lenin (1870-1924). Przez dziesiątki lat do sarkofagu wodza rewolucji przybywały tłumy pielgrzymów i zwolenników jego teorii, pragnących oddać mu hołd niczym świętemu z panteonu prawosławnych ikon. Jednakże w przeciwieństwie do zabalsamowanych zwłok pogrążonych w odwiecznym śnie, bolszewickie idee krzewione wśród rosyjskiego ludu nie przetrwały próby czasu. Obecnie miejsce to przyciąga raczej turystów, dla których mauzoleum jest reliktem dawno już minionej epoki. Lenin zmarł po serii udarów, które uczyniły zeń niedołężnego starca, w niczym nie przypominającego osoby budzącej powszechny strach. Uljanowicz jeszcze za życia stopniowo odsuwany był od władzy przez swoich najbliższych współpracowników walczących miedzy sobą o schedę po nim. I choć przed śmiercią nie miał już właściwie żadnego wpływu na co dzieje się w kuluarach kremlowskich salonów, jego spadkobiercy chcieli za wszelką cenę ukryć przed społeczeństwem faktyczny stan zdrowia Lenina. Dlatego też jego śmierć była dla Rosjan ogromnym zaskoczeniem. Władze radzieckie, wbrew ostatniej woli swojego przywódcy postanowiły uczynić z niego obiekt narodowego kultu, a sprawa pochówku oraz dalszych pośmiertnych losów wodza stały się wręcz sprawą wagi państwowej. Pierwszym krokiem ku temu miało być wystawienie na widok publiczny ciała Lenina. Chodziło o pokazanie ludowi, że idee bolszewickie i rewolucyjna myśl przetrwa wśród kolejnych pokoleń, a symbolem ich trwałości ma być właśnie ich twórca. Posunięto się nawet do tego, iż mózg wodza poddano badaniom których celem było udowodnienie jego geniuszu. Wątpliwe z punktu widzenia naukowego analizy miały utrwalić za wszelką cenę dziedzictwo intelektualne bolszewików.
Problemem, przed którym już wkrótce stanęły radzieckie władze był jednak o wiele bardziej przyziemny niż troska o trwałość rewolucyjnych idei. Okazało się bowiem, że proces rozkładu nękający doczesne szczątki Lenina postępuje w o wiele szybszym tempie niż zakładano. W związku z tym konieczne było powołanie zespołu specjalistów z zakresu medycyny sądowej, którzy mieli opracować metodę skutecznie zapobiegającą działaniu czasu. Gra toczyła się o wysoką stawkę – własne życie, gdyż każde niepowodzenie miało kosztować naukowców najwyższą cenę. Udało im się jednak sprostać temu zadaniu. Wymyślony przez nich preparat od prawie 100 lat konserwuje złożone na sarkofagu ciało Lenina.
Stawianie pomników i kult zmarłego oraz głębokie zakorzenianie rewolucyjnych idei w umysłach zwykłych ludzi stanowiło podstawę uzasadnienia władzy, po którą po śmierci swojego poprzednika sięgnął Józef Stalin (1878-1953). Ten ostatni również spoczął w tymże mauzoleum, lecz kilka lat później decyzją najwyższych dygnitarzy partyjnych ciało Stalina zostało usunięte i przeniesione na cmentarz znajdujący się pod murami Kremla. Był to jeden z elementów procesu destalinizacji, a więc odżegnywania się radzieckich władz od ogromu zbrodni i terroru, które za rządów Stalina rozlały się po całej Rosji.
Jeszcze przed pogrzebem Lenina natychmiast przystąpiono do budowy tymczasowego grobowca, który wykonano z drewna. Zaprojektował go rosyjski architekt Aleksiej Szczusiew (1873-1949) – przedstawiciel i propagator tzw. radzieckiego modernizmu. Kilka miesięcy później zastąpiono go nową, większą lecz również drewnianą konstrukcją. Dopiero pięć lat po śmierci wodza rozpoczęto prace nad kamiennym, pokrytym granitem, porfirem i marmurem grobowcem, którego bryła wzorowana była na egipskich piramidach schodkowych. W środku znajduje się chroniony szybami kuloodpornymi sarkofag, w jego wnętrzu zaś mumia ojca rewolucji październikowej. Sala, w której znajduje się trumna jest przestronna i oświetlona delikatnym światłem, by stworzyć klimat powagi i zadumy, ale także by ukryć przez odwiedzającymi skutki upływającego czasu, które odciskają swoje piętno na zabalsamowanych zwłokach.
Mauzoleum otwarte jest dla zwiedzających prawie codzienne. Zamykane jest w cyklicznych odstępach czasu, kiedy konieczne staje się przeprowadzenie prac konserwatorskich. Utrzymanie ciała w prawie nienaruszonym stanie wymaga wielu zabiegów pielęgnacyjnych. Raz na tydzień mumia poddawana jest niezbędnym „naprawom”, a co półtora roku gruntownej odnowie przy użyciu specjalnych środków chemicznych. Dodatkowo raz na trzy lata ciało przyodziewane jest w nowy, jedwabny garnitur i bieliznę. Po upadku Związku Radzieckiego w społeczeństwie rosyjskim coraz częściej pojawiały się głosy przemawiające za likwidacją mauzoleum, między innymi ze względu na ogromne koszty jego utrzymania, a także chęć pożegnania raz na zawsze bolszewickiej epoki w historii Rosji. Gorliwymi zwolennikami pozostawienia mauzoleum w nienaruszonym stanie są natomiast przedstawiciele lokalnych partii komunistycznych. Dla innych zaś mumia Lenina to ciekawostka turystyczna, na której można całkiem nieźle zarobić. Ponieważ zdania w społeczeństwie są bardzo podzielone, kremlowskiej władzy niespieszno z podjęciem jakiejkolwiek decyzji w tej spawie.
Plac Czerwony to miejsce, w którym przeplatają się ze sobą kościoły a więc miejsca prawosławnych praktyk religijnych, mauzoleum będące symbolem kultu jednostki oraz muzeum, w którym można zaspokoić swe potrzeby intelektualne. To także miejsce jednej z największej na świecie świątyni konsumpcjonizmu, gdzie kupujący mogą nabyć właściwie wszystko czego potrzebują. Tą świątynią jest GUM (Gosudarstwiennyj Uniwersalnyj Magazin) – olbrzymi dom towarowy, który zajmuje powierzchnię aż 75.000 m². Mieści się w nim ponad 150 ekskluzywnych sklepów, galerie, fontanny, mosty i pasaże. Powstał na polecenie cara Mikołaja II (1868-1918), który chciał stworzyć tu centrum handlowe dla zamożnych mieszkańców Moskwy. Ogłosił więc w 1888 roku konkurs, podczas którego specjalnie powołana komisja miała wyłonić najlepszy projekt. Wybrano propozycję przedstawioną przez architekta Aleksandra Pomierancewa oraz inżyniera Władimira Szuchowa. Budowa trwała cztery lata, a efekt był zniewalający. Budynek ma 250 m długości, trzy kondygnacje zwieńczone dachem ze szkła i stali, co było nowatorskim jak na tamte czasy rozwiązaniem. Jego konstrukcja sprawia wrażenie lekkiej, lecz tak naprawdę to solidne zestawienie materiałów, które muszą utrzymać ogromny ciężar śniegu padającego podczas srogich, moskiewskich zim.
Krużgaki w Soborze Wasyla Blogosławionego 
Kolorowe kopuły Soboru Wasyla Błogosławionego 
Plac Czerwony sąsiaduje z Kremlem 
Państwowe Muzeum Historyczne udekorowane gzymsami i wieżami zwieńczonymi dwugłowym orłem będącym carskim symbolem władzy 
Pomnik gen. Georgija Żukowa przed Państwowym Muzeum Historycznym 
Sobór Kazańskiej Ikony Matki Bożej na Placu Czerwonym 
GUM. Jest tu ponad 150 ekskluzywnych sklepów, galerie, fontanny, mosty i pasaże 
GUM w świątecznej odsłonie 
GUM. Gosudarstwiennyj Uniwersalnyj Magazin. Fasada